Przytór był też swoistym rezerwuarem pracowników żeglugi ale także załóg okrętów wojennych, rozwijające się w Świnoujściu bazy cesarskiej marynarki wojennej. Dumą kilku pokoleń przytorskich mieszkańców, była osoba kontradmirała Heinricha Köhlera (1824 – 82), który urodził się w Przytorze i doszedł do najwyższych godności w pruskiej flocie wojennej. Mimo poszukiwań źródłowych nie udało się odnaleźć zbyt wielu informacji o jego życiu. Może tylko tyle, że był on synem miejscowego nauczyciela i że dość wcześnie opuścił rodzinny dom by zaciągnąć się do marynarki. W tamtych czasach dla młodego człowieka nie wywodzącego się ze „szlachetnie urodzonych”, kariera w elitarnej marynarce wojennej była właściwie niemożliwa. Historia Köhlera świadczy zatem, że musiał on być człowiekiem niepospolitych walorów umysłu i charakteru. Dodam jeszcze, że w 1870 roku dowodził on fregatą „Hertha” działającą na morzu Japońskim. Innych informacji o przebiegu jego kariery, piszącemu nie udało się ustalić.
Bliskość dużych kurortów stworzyła Przytorowi i jego mieszkańcom jeszcze jedną szansę. W miarę jak coraz bardziej rosły ceny pobytu w modnym Świnoujściu czy pobliskich Międzyzdrojach, przybysze z wielkich miast szukali miejsc odpoczynku i kontaktu z naturą, w oddaleniu od gwaru modnego, a drogiego kurortu. I to właśnie oferował Przytór za kilkakrotnie niższą cenę.

Niewielka odległość do nadmorskiej plaży, wspaniałe lasy, fantastyczne wręcz możliwości żeglowania czy wędkowania w archipelagu ujścia Świny, zaczęły już w początkach XX w. przyciągać turystów. Ba, nie pobierano tu nawet opłaty klimatycznej, która to wówczas stanowiła dość poważny składnik ceny pobytu w kurortach. Wiejskie domy odświeżone i wyremontowane, przysposobione zostały do przyjmowania gości, a miejscowi rybacy i restauratorzy oferowali miejscowe specjały. Zmienił się też styl i kultura życia codziennego samych mieszkańców.

Czynnikiem nadzwyczaj sprzyjającym rozwojowi Przytoru stała się budowa linii kolejowej łączącej Szczecin z Warszowem a więc i Świnoujściem, oraz powstanie miejscowego przystanku kolejowego w 1901 roku. Otworzyło to wieś dla turystów i urlopowiczów, praktycznie z terenu całych Niemiec. Mieszkańcom Przytoru z kolei ułatwiło to dojazd do miejsc pracy oraz dostawę towarów do Świnoujścia. A było tego sporo: przetwory mleczne, nabiał, ryby świeże i wędzone, warzywa, owoce.
Napływ dobrze sytuowanych a nawykłych do wygód i usług przybyszów z większych miast, jak też wzrost dobrobytu mieszkańców, skutkował powstaniem kilku usługowych zakładów rzemieślniczych w tym 2-ch fryzjerskich, szewskich, krawieckiego, stolarskiego, zegarmistrzowskiego. Ten ostatni, jak wynika z ogłoszenia, świadczył również usługi, jako optyk i fotograf.

Miejscowi piekarze wytwarzać zaczęli pieczywo, a masarze wędliny, według gustów letników, zaś dwie gospody, serwowały przede wszystkim wspaniałe dania rybne i dziczyznę. Już w początkach minionego stulecia powstał tu także niewielki zakład naprawy łodzi rybackich, w którym na zamówienie budowano również łodzie rybackie i sportowe. Warsztat zatrudniał od 3 do 5 rzemieślników. We wsi, w okresie międzywojennym przyjmował nawet lekarz i stomatolog oraz działała położna. W tym samym okresie, pojawiły się pierwsze dwa sklepy spożywcze, wówczas jeszcze nowość na pomorskiej wsi. Funkcjonowała też niewielka mleczarnia.

W początkach XIX wieku, powstała w wiosce pierwsza jednoklasowa szkółka, wraz z mieszkaniem dla nauczycieli. Kolejna, 4-klasowa została zbudowana w latach 1878 – 79 i ta przetrwała już do naszych czasów. Także w końcu XIX stulecia zorganizowano placówkę pocztową. Istniał też stały posterunek policji oraz urząd stanu cywilnego. Inne urzędowe sprawy załatwiane były w odpowiednich instytucjach w Świnoujściu. W okresie poprzedzającym I wojnę światową zawiązał się w Przytorze chór kościelny a nadto towarzystwo gimnastyczne. Działały one choć nie bez przeszkód niemal do 1942 roku. We wrześniu 1920 roku zawiązała się tu także ochotnicza straż pożarna.
Swoisty cywilizacyjny skok, jaki wieś przeżywała w I połowie XX wieku skutkował zmianą wyglądu przytorskich ulic i domów. Coraz częściej, stare o ryglowej konstrukcji domy, zastępowano domami murowanymi z urządzeniami sanitarnymi i bieżącą wodą. Coraz mniej pozostawało trzcinowych strzech, które sukcesywnie zamieniano na dachówki. Spory odcinek głównej ulicy ( Dorfstrasse ), dzisiejszej Zalewowej, został w latach 1930 - 32 utwardzony przez mieszkańców. Na koniec nieco statystyki. Wieś przed wybuchem II wojny światowej była sporą miejscowością. W Przytorze i Łunowie zamieszkiwało łącznie ponad 1220 osób, w 301 gospodarstwach domowych
Przytorskie realia uległy zmianie w latach poprzedzających II wojnę światową. Tak w bezpośredniej bliskości wsi, jak i w okalających ją lasach, powstał cały system bunkrów, stanowisk artyleryjskich i innych instalacji wojskowych. Na ulicach Przytoru i Łunowa, w tamtejszych gospodach i sklepach pojawiali się coraz liczniej ludzie w mundurach Wehrmachtu i Kriegsmarine, pełniący służbę w tych obiektach.

Grozę wojny obserwowali mieszkańcy Przytoru w pewnym sensie „z boku”. Wprawdzie niemal każda rodzina utraciła kogoś, kto „poległ za Ojczyznę i Führera”, ale na łuny i dymy pożarów po nalotach na obiekty pobliskiego Warszowa, czy też nad prawobrzeżnym Świnoujściem, spoglądali z bezpiecznego oddalenia. Na wieś nie spadły żadne bomby z przelatujących alianckich czy rosyjskich samolotów. Natomiast już niemal do końca wojny, oglądali ciągnące dniami i nocami, niekończące się kolumny wozów z uciekinierami ze wschodu. Dla wielu było to pierwsze zetknięcie z całą niedolą i okrucieństwem wojny, jaką Niemcom, za ich entuzjastycznym przyzwoleniem, zgotowali faszystowscy przywódcy. Jeszcze wiosną 1945 r., zanim na tereny te dotarły jednostki Armii Czerwonej, pewna część mieszkańców pod wpływem wieści przekazywanych przez uciekinierów z Prus Wschodnich i Pomorza Gdańskiego, spakowało również swój dobytek i z rodzinami, śladem innych tysięcy uciekinierów, wyruszyło na zachód. Później w opuszczonych przez nich domostwach często zamieszkiwali uciekinierzy, którzy nie zdołali przeprawić się na zachodnią stronę Świny. Już 5 – go maja 1945 roku, wczesnym rankiem, do wsi wkroczyły pierwsze zwiadowcze oddziały radzieckiej 19 armii uderzeniowej.
Dalsze, już powojenne karty przytorskiej historii, przedstawię w przygotowywanym wydawnictwie książkowym. W odcinku następnym zaprezentuję nieco faktów z dziejów znajdującego się tam kościoła.

źródło: www.iswinoujscie.pl