To tajemnicze, porośnięte bukami, położone w środku mokradeł i trzęsawisk wzgórze, od wieków rozbudzało wyobraźnię okolicznych mieszkańców. Fantazja ludzka zasiedliło ten niezwykły obiekt a to krasnalami strzegącymi skarbu, a to księżniczką, ukazującą się w każdą świętojańską noc. W polu widzenia szerszej publiczności pokazało się owo wzgórze dopiero w 1821 roku, kiedy to świnoujski senator i kupiec F.W. Krause nazywany potocznie „królem Świnoujścia” zlecił budowę na wzgórzu, pomnika dla upamiętnienia setnej rocznicy zjednoczenia Pomorza pod władzą królów pruskich. Monumentowi nadana została forma żelaznej kolumny wysokiej na 56 stóp ( ok.19 m.) zwieńczonej żelaznym krzyżem. Ów pomnik czcić miał nie tylko wspomnianą rocznicę. Zgodnie z intencją fundatora, także w każdą rocznicę tzw. bitwy narodów pod Lipskiem z 1813 roku, miało być tam zapalane wielkie ognisko, którego płomienie byłyby widoczne z każdego niemal punktu ówczesnego Świnoujścia. O dalszych losach monumentu nie zachowało się niestety zbyt wiele informacji. Ostatnia chyba pochodziła ze wspomnień T. Fontane, który jako dziecko przybył tu w 1827 r. Potem zaś już wszelkie informacje na temat monumentu urywają się. Być może, na coraz bardziej porośniętym zboczu, kolumna przysłonięta została zielenią a następnie, mimo że zbieraczy złomu jeszcze nie było, po prostu zlikwidowana.

W międzyczasie, Świnoujście ogłoszone zostało kąpieliskiem morskim i każdego lata przyjmować zaczęło początkowo powoli rosnącą liczbę kuracjuszy. Przybyszom poza świeżym powietrzem należało zaproponować jeszcze inne możliwości uatrakcyjnienia pobytu. Takim obiektem miało się stać wzgórze Golm. W 1834 roku ówczesny burmistrz Świnoujścia Kirstein zlecił budowę na zboczu góry Golm specjalnego pawilonu, będącego jednocześnie punktem widokowym w kierunku Świnoujścia. Gdy już powstał, został wydzierżawiony miejscowemu młynarzowi, który w zamian za roczną opłatę 2 talarów, otrzymał zezwolenie na prowadzenie tam mówiąc naszym językiem baru, z wyszynkiem piwa i wina oraz sprzedażą kanapek z kawiorem. Dla uatrakcyjnienia widoków zainstalowana tam też została luneta na statywie, skierowana na port w Świnoujście i ujście Świny. Pawilon, jak pokazuje to staloryt Rosmäslera z 1835 roku, utrudzonym wędrówką na wzgórze, oferował możliwość pokrzepienia się i odpoczynku w kontakcie z przyrodą. Konstrukcję otwartego pawilonu tworzyły postawione na fundamencie kolumny, na których, jak w antycznych świątyniach, opierał się płaski dach. Pod dachem i na zewnątrz, ustawione były proste stoły i ławy dla gości.

Na wzgórze i do pawilonu trafiali prawie wszyscy goście jak też i mieszkańcy Świnoujścia, dla których wycieczki te stały się ulubioną formą odpoczynku. Bywali tam także nader prominentni goście, jak np. w 1846 roku król Prus Fryderyk Wilhelm IV, bawiący tu dość często wraz z członkami rodziny.

Po wzlotach nastąpił jednak czas upadku. Stosunkowo niewielka kwota dzierżawy nie wystarczała na utrzymanie pawilonu w dobrej kondycji. Coraz bardziej widoczne stawały się czynione przez naturę szkody, a pieniędzy na planowany a konieczny remont nie było. Ostatecznie doprowadziło to do jego rozebrania w 1863 roku. Na jakiś czas natura znowu wzięła ten zakątek w swe wyłączne władanie. Ta rozbiórka symbolizowała w pewnym sensie pewne kłopoty, jakie miało miasto w tamtych czasach. Był to okres swoistego „dołka ekonomicznego”, którego nie przezwyciężyło jeszcze dość słabo uczęszczane kąpielisko ani mało znaczący wtedy, peryferyjny porcik.

W pobliżu pawilonu, w okresie późniejszym wzniesiona została drewniana platforma widokowa umożliwiająca oglądanie Świnoujścia i okolicy ponad porastającymi wzgórze bukami. Platforma widokowa a wcześniej pawilon, zostały zbudowane w zasadzie w miejscu, gdzie znajdowały się jeszcze resztki dawnego obronnego wału skutecznie go niszcząc.

Widok jaki rozciągał się wówczas ze skromniej wówczas zalesionego wzgórza musiał być naprawdę zachwycający, jeśli w wydanym w 1840 roku przewodniku po tych stronach zatytułowanym „Wędrówki nad Bałtykiem”, jego autor Wilhelm Cornelius określił punkt widokowy na Golmie, jako najpiękniejszy widok na Uznamie. Według niego wszystko tu tchnie „powagą i głębokim spokojem”.

W 1848 roku podjęto budowę pierwszej bitej drogi na Uznamie wiodącej ze Świnoujścia do Usedom, którą w 1852 roku doprowadzono do podnóża Golmu. Przybliżyła ona ten rejon do miasta, ułatwiła dotarcie doń z pomocą powozów konnych.

Na samym wzgórzu Golm zmieniło się nieco dopiero w 1870 roku, kiedy w miejsce rozebranego pawilonu zbudowana została bardzo prosta restauracja a obok niej wzniesiona wspomniana już drewniana platforma widokowa. O ile pawilon był przeznaczony dla określonej, nazwijmy to wyższej warstwy towarzyskiej, to nowa, w kształcie baraku restauracja, służyła już szerszym warstwom społecznym. Nowa restauracja oferowała muzykę, taniec, tanie trunki i tanie rozrywki, jak strzelnicę, punkt widokowy, huśtawki dla dzieci. Miejscową maskotką był osiołek, którym posługiwano się jako środkiem transportu produktów dla restauracji odbieranych z przystanku kolejowego położonego u stóp wzgórza. Restaurację i dom dzierżawił miejscowy przedsiębiorca nazwiskiem Thomas, w związku z czym restauracja nosiła popularną nazwę „Onkel Thoms Hütte” co znaczyło tyle co Chata wuja Toma.

Liczba odwiedzających ten obiekt znacznie wzrosła wraz z doprowadzeniem tu linii kolejowej i zbudowaniem przystanku w 1876 roku. Ze Świnoujścia koleją każdego dnia letniego sezonu docierały dziesiątki gości kuracyjnych. Ponadto wzgórze oferujące poza pięknymi widokami niezbyt wymyślne formy rozrywki, przyciągało młodzież szkolną, grupy osób zrzeszonych w związkach śpiewaczych, sportowych a wreszcie młodzież związaną z organizacjami narodowymi związkowymi, kombatanckimi. Tych w latach po I wojnie światowej było pod dostatkiem. Dochodziło nawet do częstych bijatyk w wypadku, gdy spotykali się członkowie różniących się ideologicznie grup.

Sytuacja wokół wzgórza na dobre zmieniła się po 1933 r., po dojściu do władzy nazistów. W pobliskim Garz rozpoczęto budowę bojowego lotniska Luftwaffe, przeznaczonego dla nowoczesnych samolotów. W pobliżu ustawiono gniazda karabinów maszynowych i punkty obrony przeciwlotniczej. To wszystko jednakowoż nie dotykało jeszcze samego Golmu. Jak dawniej odbywały się tam, także w początkach wojny, sielankowe spotkania rodzinne mieszkańców pobliskiego Świnoujścia, z ciastem i kawą. W miarę narastania trudności aprowizacyjnych, w kawie było coraz więcej cykorii i palonego zboża, a w cieście mniej cukru zaś więcej sacharyny. Po klęsce pod Stalingradem, gdy Niemcy przygotowywani byli do wojny totalnej, na dobre skończyły się radosne spotkania na Golmie. Wzgórze już w 1943 roku przygotowywane było do założenia tam cmentarza wojennego. O Golmie w tej roli, napiszę w kolejnym artykule.

źródło: www.iswinoujscie.pl