Przedsiębiorstwa sprzedaży bezpośredniej prowadzą działalność, wykorzystując różne formy organizacyjne. Firma może oferować swoje produkty poprzez kontakt sprzedawcy z indywidualnym klientem – lub z grupą klientów, gdy sprzedawca organizuje pokaz i udziela wyjaśnień potencjalnym klientom, zazwyczaj w domu osoby, która zaprasza na tę okoliczność znajomych. Niektóre przedsiębiorstwa wybierają formę marketingu sieciowego, zwanego także wielopoziomowym. W tym rozwiązaniu towary i usługi dostarczane są klientom dzięki sprzedaży prowadzonej przez sieć niezależnych sprzedawców bezpośrednich.

Sprzedaż bezpośrednia umożliwia klientom dokładne zapoznanie się z produktem, jego przetestowanie i wyrobienie sobie własnego o nim zdania – w wolnym czasie, we własnym domu lub w gronie znajomych. Wszystkie towary są dostarczane bezpośrednio do domu klienta.

Konsument dokonujący zakupów w systemie sprzedaży bezpośredniej powinien znać swoje podstawowe prawa gwarantowane przez ustawodawcę. Rozdział 1 ustawy z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz.U. nr 22, poz. 271 ze zmianami), dotyczący umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa przewiduje prawo konsumenta do odstąpienia od umowy bezpośrednio w okresie po jej zawarciu (tzw. cooling-of period). Konsument może odstąpić od umowy bez podawania przyczyn składając odpowiednie oświadczenie na piśmie w terminie 10 dni od zawarcia umowy (a nie od chwili wydania rzeczy, jak często błędnie podaje się w mediach; tak jest w przypadku umów zawieranych na odległość, które uregulowane są w innym rozdziale ustawy). Zgodnie ze zmianą wprowadzoną do ustawy w grudniu 2003 r., obecnie wystarczy, że konsument wyśle oświadczenie przed upływem terminu na odstąpienie od umowy. W takim przypadku strony zobowiązane są zwrócić sobie nawzajem to, co świadczyły, a zwrot taki musi nastąpić niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 14 dni od odstąpienia od umowy.

Jeszcze przed wprowadzeniem wyżej wymienionych wymogów ustawowych, przedsiębiorstwa sprzedaży bezpośredniej zrzeszone w PSSB, już od samego początku działalności w Polsce, przyznawały konsumentom prawo do odstąpienia od umowy, a od wielu lat okres na dokonanie tego kroku jest dłuższy niż przewidziany przez prawo – obecnie jest to 14 dni roboczych. Warto dodać, że niektóre firmy członkowskie, zwłaszcza oferujące kosmetyki, stosują tzw. gwarancję satysfakcji, co oznacza, że zakupione produkty można zwrócić nawet po upływie tego terminu, także częściowo zużyte.
Jak ustrzec się przed nieuczciwymi firmami sprzedaży bezpośredniej?

Ustawa o ochronie konsumentów nakłada na sprzedawcę proponującego konsumentowi zawarcie umowy poza lokalem przedsiębiorstwa szereg obowiązków, które w zamyśle twórców ustawy miały na celu ochronę praw konsumentów.
Sprzedawca zobowiązany jest okazać konsumentowi:
dokument potwierdzający prowadzenie działalności gospodarczej,
dokument tożsamości, dokument potwierdzający swoje umocowanie, w razie zawierania umów w imieniu przedsiębiorcy;
jak również zobowiązany jest: poinformować konsumenta na piśmie o prawie do odstąpienia od umowy, wręczyć konsumentowi wzór oświadczenia o odstąpieniu oraz pisemne potwierdzenie zawarcia umowy. Nieokazanie przez sprzedawcę dokumentów identyfikacyjnych jest wykroczeniem zagrożonym karą grzywny.
Nieuczciwe praktyki sprzedawców konsumenci mogą zgłaszać, dochodząc swoich praw
w takich instytucjach jak:
1. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK),
2. Federacja Konsumentów,
3. Inspekcja Handlowa,
4. Stowarzyszenie Konsumentów Polskich,
5. Europejskie Centrum Konsumenckie
6. Powiatowi (Miejscy) Rzecznicy Konsumentów.

Firmy zrzeszone w Polskim Stowarzyszeniu Sprzedaży Bezpośredniej przestrzegają Kodeksu Sprzedaży Bezpośredniej PSSB, na straży którego stoją niezależni Administratorzy Kodeksu. Administratorzy i biuro PSSB okresowo sprawdzają dokumenty firm członkowskich pod kątem ich zgodności z obowiązującymi regulacjami konsumenckimi i zapisami Kodeksu PSSB. Takiej kontroli podlegają również dokumenty firm starających się o członkostwo w Stowarzyszeniu. Oprócz tego firmy mają także własne kodeksy etyczne. To wszystko sprawia, że klienci korzystający z oferty tych firm, są objęci wszystkimi zapisami prawa konsumenckiego, a oprócz tego korzystają z dodatkowych praw zagwarantowanych w Kodeksie Sprzedaży Bezpośredniej.

Stowarzyszenie od lat stara się propagować wiedzę na temat praw konsumentów, m.in. we współpracy z organizacjami konsumenckimi takim jak Federacja Konsumentów, wychodząc z założenia, że większa świadomość prawna pozwoli na stopniowe ograniczenie działalności firm nierzetelnych żerujących na niewiedzy klientów, zwłaszcza tych w podeszłym wieku.

Jolanta Flaga