Wstrząs anafilaktyczny (anafilaksja) to nagła reakcja, które może wystąpić u alergika w określonych sytuacjach - najczęściej po spożyciu pokarmów (owoce morza, orzeszki ziemne), zażyciu leków bądź podaniu antybiotyku (zwłaszcza penicyliny), użądleniu przez owady czy przy prowadzeniu leczenia odczulającego. Wystąpienie wstrząsu anafilaktycznego zagraża życiu chorego, więc należy wiedzieć jakie są jego objawy oraz co robić w takim przypadku.

Objawy wstrząsu anafilaktycznego

Objawy wstrząsu anafilaktycznego występują nagle i równie gwałtownie ustępują pod wpływem leczenia. Reakcja ta może mieć różny stopień nasilenia - najgroźniejszy jest zw. pełnoobjawowy zespół, który zagraża życiu alergika. Obejmuje on takie objawy jak:
- złe samopoczucie,
- pobladnięcie,
- świąd dłoni i stóp obejmujący całe ciało,
- utrata przytomności,
- szybki i płytki oddech,
- wymioty,
- biegunkę,
- niewyczuwalne tętno,
- znacznie obniżone ciśnienie tętnicze,
- poty,
- zimne kończyny.
Na szczęście zespół pełnoobjawowy należy do rzadkości. Zwykle nasilenie objawów jest mniejsze, tj. występuje:
- rumień i pokrzywka całego ciała,
- świąd,
- obrzęk twarzy i błon śluzowych (trudności w połykaniu),
- duszność,
- możliwe napady astmy oskrzelowej,
- nieco obniżone ciśnienie tętnicze.

Ratownik medyczny Michał Wieczorek, w filmie "Co zrobić gdy alergik straci przytomność?" (http://www.jaalergik.pl/ratownicy-radza-co-zrobic-gdy-alergik-straci-przytomnosc_porady-tresc_68_c0.html), wymienia najczęściej występujące objawy wstrząsu anafilaktycznego, do których należą: postępujące uczucie duszności, uderzenie gorąca, osłabienie, obrzęki i wysypki w okolicy twarzy, szyi.

Co powinien zrobić alergik?

Po pierwsze alergik nie powinien bagatelizować objawów i czekać aż dolegliwości same miną. Trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że wstrząs anafilaktyczny przebiega bardzo gwałtownie i może doprowadzić do utraty przytomności. "Pacjent w takiej sytuacji powinien niezwłocznie sam zażyć antyhistaminik np. Zyrtec. Osoby narażone na wstrząs zwykle mają takie leki przy sobie i znają ich podstawowe działanie, ale nie wiedzą jaką rolę odgrywa czas" - zaznacza dr n. med. Andrzej Posz. Jednak to nie wszystko. Ważne jest by odpowiednio wcześnie poszukać kogoś, kto nam pomoże - osoba z rodziny, sąsiad. Należy szybko zadzwonić na pogotowie - pomoc lekarska jest niezbędna! Zdaniem ratownika medycznego, o wiele lepiej jest przyjechać do poszkodowanego i sprawdzić czy wszystko jest w porządku, niż wcale nie dostać takiego wezwania. Po przyjeździe karetki trzeba poinformować ratowników, że jest się alergikiem i na co jest się uczulonym. Dobrze jest także przekazać kontakt telefoniczny do osoby, która udzieli szczegółów odnośnie choroby.

W zależności od czynnika, który wywołał wstrząs anafilaktyczny, przed przyjazdem ratowników medycznych, można pomóc sobie w następujący sposób:

1) wstrząs wywołany przez użądlenie owada:
- schłodzić miejsce, które zostało użądlone,
- jeśli użądlona została ręka bądź noga, to należy ją unieruchomić, ponieważ poruszanie będzie powodowało szybsze rozprzestrzenianie się trucizny po organizmie,
- unikać zbędnego wysiłku,
- położyć się by uniknąć upadku w przypadku utraty przytomności,
- w znacznym osłabieniu pomoże uniesienie nóg do góry.

2) wstrząs objawiający się napadem astmy:
- zachować spokój - to unormuje oddychanie,
- zastosować inhalator i poczekać aż lek zadziała,
- rozpiąć ubranie - łatwiej będzie oddychać,
- zapewnić dopływ świeżego powietrza - np. poprosić kogoś o otworzenie okna,
- jeśli odczuwa się duszność i suchość w ustach, to pomaga zwilżenie ust wodą.

Pierwsza pomoc dla alergika

W przypadku, gdy alergik stracił przytomność z powodu wystąpienia u niego wstrząsu anafilaktycznego, ważne jest szybkie działanie, czyli:
1) natychmiastowe przerwanie kontaktu z alergenem np. zaprzestanie podawania leku,
2) stała kontrola podstawowych funkcji życiowych (sprawdzanie czy osoba oddycha),
3) ułożenie poszkodowanego w pozycji bocznej bezpiecznej,
4) wezwanie karetki pogotowia.
Ratownicy w filmie "Liczy się każda sekunda - wstrząs anafilaktyczny" (http://www.jaalergik.pl/liczy-sie-kazda-sekunda-wstrzas-anafilaktyczny-_porady-tresc_56_c0.html) na konkretnym przykładzie przedstawiają pełną procedurę postępowania w przypadku wezwania karetki do osoby z utratą przytomności i stwierdzenia u niej wstrząsu anafilaktycznego.

Pomoc medyczna

Ratownicy medyczni po przyjeździe do osoby poszkodowanej pytają ją (jeśli jest przytomna) na co choruje i jakie leki przyjmuje. Ważna jest także informacja, czy w przeszłości coś podobnego się zdarzyło. W lżejszych przypadkach stosuje się hydrokortyzon i wapno. W rozwiniętym wstrząsie jest podawana podskórnie adrenalina oraz domięśniowo leki przeciwhistaminowe. Profilaktycznie osoby podatne na występowanie anafilaksji zawsze powinny mieć przy sobie zestaw do pierwszej pomocy, w którym znajduje się adrenalina. "Strzykawki z lekiem powinni mieć przy sobie uczuleni na owady (zwłaszcza pszczelarze), wszystkie osoby po incydencie wstrząsu, pacjenci z niestabilną astmą oraz niektórzy alergicy poddawani odczulaniu. Do niedawna były dostępne tylko zachodnie preparaty Anapenem i podobne (cena 200-300 zł), ale obecnie można kupić adrenalinę w ampułkostrzykawce na receptę za niecałe 30 zł" - wyjaśnia dr n. med. Andrzej Posz, Reprezentant Środowiska Medycznego.

Rady alergologa

Dr nauk medycznych Wojciech Kaniuk, który jest Reprezentantem Środowiska Medycznego, udzielił kilka cennych rad dla alergików:

1) Ludzie narażeni na wstrząs anafilaktyczny, który jest najczęściej spowodowany ukąszeniem przez owady, powinni zaopatrzyć się w zestaw przeciwwstrząsowy zawierający strzykawkę z adrenaliną oraz mieć zawsze przy sobie minimum 2 tabletki leku antyalergicznego. Powinni też być przeszkoleni w stosowaniu ampułkostrzykawek lub autostrzykawek z adrenaliną.
2) Osoby uczulone na leki powinny poprosić alergologa o ich wypisanie na kartce/ulotce. Taki opis dobrze jest zafoliować i okazywać przy każdym kontakcie z lekarzem, pielęgniarką czy ratownikiem medycznym.
3) W przypadku alergii pokarmowej trzeba znać nazwę uczulających pokarmów - także w kilku językach obcych. W szczególności dotyczy to kraju, w którym spędza się urlop.
4) Należy poinformować towarzyszy podróży, domowników, współlokatorów o skłonności do ostrej reakcji alergicznej w kontakcie z uczulającym czynnikiem. Zawsze lepiej zapobiegać, niż w dramatycznych okolicznościach liczyć na szybką, fachowa pomoc.

Zdaniem ratownika Michała Wieczorka, ważne jest to, żeby ludzie sami potrafili rozpoznać objawy wstrząsu anafilaktycznego oraz orientować się jak postępować w takim przypadku. Taka wiedza może uratować życie niejednemu alergikowi.

Red. Anna Włoszek i Dariusz Młynarczyk
Konsultacja medyczna: dr n. med. Wojciech Kaniuk i dr n.med. Andrzej Posz

Artykuł publikowany jest w cyklu "Wszystko, co chcecie wiedzieć o alergii" przy współpracy z videoportalem www.JaAlergik.pl w ramach ogólnopolskiej akcji "Nie daj się alergii" (link: http://www.jaalergik.pl/akcja_strona_101.html). Konsultacji medycznej udzielili Reprezentantci Środowiska Medycznego dr n. med. Wojciech Kaniuk oraz dr n. med Andrzej Posz w ramach programu "Mój alergolog" (link: http://www.jaalergik.pl/reprezentanci-srodowiska-medycznego_strona_103.html).